I.ສະພາບລວມກ່ຽວກັບພູມມີສາດ, ເນື້ອທີ່ ແລະ ພົນລະເມືອງ:
- ຊື່ປະເທດ: ລາຊະອານາຈັກ ກຳປູເຈຍ (The Kingdom of Cambodia)
- ວັນຊາດ:09/11/1953.
-ເນື້ອທີ່:181.035ກມ2.
- ນະຄອນຫຼວງ:ພະນົມເປັນ (Phnom Penh).
- ບັນດາແຂວງ, ຕົວເມືອງໃຫຍ່:ພະນົມເປັນ, ບັດຕາມບອງ (Battambang), ກອມປອງຈາມ (KompongCham), ສີຫານຸກວິລ (Sihanoukville), ຊຽມຣຽບ (Seam Reap).
- ທີ່ຕັ້ງພູມສັນຖານ:ກຳປູເຈຍ ຢູ່ທາງຕາເວັນຕົກສ່ຽງໃຕ້ຂອງແຫຼມອິນດູຈີນ, ທິດຕາເວັນຕົກ ແລະ ທິດຕາເວັນຕົກສ່ຽງເໜືອ ຕິດກັບປະເທດໄທ (2.100ກມ), ທິດຕາເວັນອອກ ຕິດກັບຫວຽດນາມ (1.137ກມ), ທິດຕາເວັນອອກສ່ຽງເໜືອຕິດກັບປະເທດລາວ (492ກມ), ທິດໃຕ້ຕິດກັບ ທະເລ (400ກມ). ແມ່ນ້ຳລຳເຊ: ລວມມີແມ່ນ້ຳສາມສາຍໃຫຍ່ (ຕອນແລ່ທອມ, ຕອນແລ່ຊາບ ແລະ ອ່າວໄທ). ຈັດແບ່ງພູມສັນຖານ: ທົ່ງພຽງກວມ 1/2 ຂອງເນື້ອທີ່, ສ່ວນທີ່ຍັງເຫຼືອແມ່ນເປັນພູ, ຮ່ອມພູ ອ້ອມຮອບປະເທດ.
- ຊົນເຜົ່າ:ຄົນຂະແມ ກວມເອົາ 90% ປະກອບມີຫຼາຍປະເພດຄື ຂະແມ ລະຫວ່າງ (ພາສາ ຂະແມແມ່ນ Khmer Kandal), ຂະແມເໜືອ (Khmer Loeur) ແລະ ຂະແມໃຕ້ (Khmer Krom).ບັນດາຊົນເຜົ່າສ່ວນ ນ້ອຍ:ຄົນມ່າລາຍ, ຈ່າມ, ລາວ, ມ່ຽນດຽນ, ຫວຽດນາມ, ໄທ, ຮວາ (10%). ພາສາຂະແມ ແມ່ນພາສາກາງ (ກວມເອົາ 95%), ກຳມະກອນ ຂະແມ ທຸກຄົນແມ່ນຖື “ຊາດຂະແມ”, ສາສະໜາພຸດ (ປະມານ 90%) ແມ່ນຖື ເປັນສາສະໜາປະຈຳຊາດ.ພົນລະເມືອງ:ມີປະມານ 14 ລ້ານຄົນ.ອັດຕາສ່ວນການເພີ່ມຂຶ້ນຂອງພົນລະເມືອງ:2,3%/ປີ(ຕາມຕົວເລກສະຖີຕິຂອງກະຊວງສັງຄົມ, ນັກລົບເກົ່າ ແລະ ອົງການຫັນອາຊີບຂອງຊາວໜຸ່ມກຳປູເຈຍ).
II.ປະຫວັດສາດການພັດທະນາ:
1. ປະຫວັດສາດແຫ່ງການກຳເນີດ: ລາຊະອານາຈັກຂະແມ ກຳເນີດຂຶ້ນໃນທ້າຍສະຕະວັດທີ 9 ໃນພື້ນແຜ່ນດິນຂອງຟູ້ນາມ ແລະ ເຈີລ້າບ ກ່ອນໜ້ານີ້. ອານາຈັກໃນຕອນນັ້ນແມ່ນ ອັງກໍ (Angkor), ແຕ່ທ້າຍສະຕະວັດທີ 9 ມາເຖິງສະຕະວັດທີ 13, ລາຊະອານາຈັກຂະແມ ມີການພັດທະນາຮຸ່ງເຮືອງສູງສຸດ, ນັບແຕ່ສະຕະວັດທີ 13 ມາເຖິງເຄິ່ງຕົ້ນສະຕະວັດທີ 19 ບັນດາຂະບວນການຕໍ່ສູ້ພາຍໃນ ແລະ ການກອບກູ້ຂອງເຂດນອກ ໄດ້ເຮັດໃຫ້ລາຊະອານາຈັກຂະແມ ຊຸດໂຊມລົງ.
2. ສະຫຼຸບໂດຍຫຍໍ້ບາງໄລຍະແຫ່ງການປະຕິວັດທີ່ສຳຄັນຂອງຍຸກສະໄໝ:
- ຊຸມປີ 60 ຂອງສະຕະວັດທີ 19 ຈັກກະພັດຝຣັ່ງໄດ້ເຂົ້າມາອິນດູຈີນ ປີ 1863, ຝລັ່ງ ບັງຄັບໃຫ້ເຈົ້າຊີວິດ ໂນໂຣດົມ (Norodom) ຕ້ອງໄດ້ເຊັນສັນຍາໃຫ້ກຳປູເຈຍຢູ່ພາຍໃຕ້ການປົກຄອງຂອງ ຝລັ່ງ ແລະ ມາຮອດປີ 1884 ກຳປູເຈຍ ໄດ້ກາຍເປັນຫົວເມືອງຂຶ້ນຂອງ ຝລັ່ງ ຢ່າງສິ້ນເຊີງ.
ປີ 1941, ໂນໂຣດົມສີຫານຸ ພາຍຫຼັງທີ່ໄດ້ຂຶ້ນຄອງລາດຊະສົມບັດຄັ້ງທີໜຶ່ງ ໄດ້ປຸກລະດົມຂົນຂວາຍການຕໍ່ສູ້ຍາດເອົາເອກະລາດໃຫ້ແກ່ກຳປູເຈຍ. ວັນທີ 09/11/1953, ຝລັ່ງ ໄດ້ປະກາດມອບເອກະລາດໃຫ້ແກ່ກຳປູເຈຍ, ເດືອນ 4/1945, ສີຫານຸ ໄດ້ມອບບັນລັງທີ່ນັ່ງເຈົ້າຊີວິດໃຫ້ແກ່ ອົງໂນໂຣດົມ ສຸຣາມາຣິດ ເພື່ອສ້າງຕັ້ງວົງຄະນາ ຍາດສັງຄົມສາມັນຊົນ, ໃນບັ້ນການເລືອກຕັ້ງເດືອນ 9/1955, ວົງຄະນາຍາດສັງຄົມສາມັນຊົນ ຍາດໄດ້ໄຊຊະນະ ອັນຍິ່ງໃຫຍ່, ສີຫານຸໄດ້ກາຍເປັນນາຍົກ, ລວມສູນທຸກກຳລັງເຂົ້າໃນກຳມືຂອງຕົນ. ປີ 1960 ລາຊະອານາຈັກ ສຸຣາມາຣິດໄດ້ເສຍຊີວິດ, ສີຫານຸ ໄດ້ຖືກສະພາແຕ່ງຕັ້ງໃຫ້ເປັນຫົວໜ້າສະພາ.
- ວັນທີ 18/3/1970, ໂລໂນນ ສີຣິກມາຕັກ ໂດຍການຢູ່ເບື້ອງຫຼັງຂອງອາເມລິກາ ໄດ້ເຮັດລັດຖະປະຫານ ສີຫານຸ, ແລ້ວສ້າງຕັ້ງ “ສາທາລະນະລັດຂະແມ” ຂຶ້ນໃນ (10/1970). ສີຫານຸ ແລະ ອົງຫຍິງໄປພັກພາອາໄສຢູ່ ປະເທດຈີນ, ຫຼັງຈາກນັ້ນໄດ້ສ້າງຕັ້ງແນວໂຮມສາມັກຄີຊົນເຜົ່າກຳປູເຈຍ (FUNK) ແລະ ລັດຖະບານສາມັກຄີຊົນເຜົ່າ ລາຊະອານາຈັກ ກຳປູເຈຍ (GRUNK) ໂດຍມີສຳນັກງານ ຕັ້ງຢູ່ປັກກິງ.
- ວັນທີ 17/4/1975, ໂປນປົດ (Polpot) ໄດ້ໂຄ່ນລົ້ມລະບອບສາທາລະນະລັດຂອງ ໂລໂນນ, ແລ້ວໄດ້ ສ້າງຕັ້ງປະເທດ“ປະຊາທິປະໄຕກຳປູເຈຍ”, ດຳເນີນຕາມລະບອບລ້າງຜານທີ່ຮ້າຍກາດທີ່ສຸດໃນປະຫວັດສາດ ຂອງກຳປູເຈຍ.
- ວັນທີ 2/12/1978, ແນວໂຮມປົດປ່ອຍຊົນເຜົ່າຂອງກຳປູເຈຍໄດ້ກຳເນີດຂຶ້ນໂດຍແມ່ນທ່ານ ເຮັງຊອມຣິນເປັນປະທານ. ວັນທີ 07/1/1979 ຮ່ວມກັບການຊ່ວຍເຫຼືອຂອງທະຫານອາສາສະມັກ ຫວຽດນາມ, ປະຊາຊົນກຳປູເຈຍໄດ້ລຸກຂຶ້ນໂຄ່ນລົ້ມລະບອບລ້າງຜານໂປປົດ - ເລັງຊາຣິ ແລ້ວໄດ້ ສ້າງຕັ້ງປະເທດ “ສາທາລະນະລັດ ປະຊາຊົນກຳປູເຈຍ” ມາຮອດປີ 1989 ໄດ້ປ່ຽນຊື່ມາເປັນ “ລັດກຳປູເຈຍ” (SOC).